Rogala Kinga
Zakład Chemii Fizycznej i Radiochemii
Pracownia Radiochemii i Chemii Atmosfery
„Naturalne i syntetyczne indygo: skład chemiczny barwnika oraz możliwość identyfikacji surowca”.
Kinga Rogala
Promotor: prof. dr hab. Tomasz Gierczak
Opiekun: mgr Monika Ganeczko
Barwienie tkanin znane jest we wszystkich kulturach. Człowiek pierwotnie do barwienia wykorzystywał barwniki pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Do nadawania niebieskiego koloru używano barwnika kadziowego jakim jest indygo. Jego głównymi źródłami były dwie rośliny – Indygowiec barwierski (Indigofera tinctoria L.) oraz Urzet barwierski (Isatis tinctoria). Głównym składnikiem obu roślin, odpowiedzialnym za barwę niebieską jest indygotyna. Ze względu na bardzo zbliżony skład chemiczny wymienionych roślin, identyfikacja użytego do barwienia surowca stanowi duże wyzwanie analityczne. Trudności analityczne rosną, gdy analizowany jest barwnik w tkaninie archeologicznej, ponieważ z biegiem czasu ulega on procesom degradacji. Celem pracy było rozróżnienie roślin barwierskich wykorzystywanych do nadawania niebieskiego koloru historycznym tkaninom oraz zidentyfikowanie użytego surowca w tkaninach pochodzących z wykopalisk w Sudanie. W pierwszym etapie pracy zbadano współczesne tkaniny barwione Urzetem barwierskim, zgodnie z historycznymi recepturami. Analiza tkanin wymagała hydrolizy barwników zaprawowych, a następnie odpowiedniej ekstrakcji. Wykorzystanymi ekstrahentami były DMSO dla barwników kadziowych oraz CH3OH/H2O dla barwników zaprawowych. Analizy barwnika dokonano przy użyciu chromatografii cieczowej sprzężonej z tandemowym spektrometrem mas (LC-MS/MS) pracującym w reżimie monitorowania wybranych produktów rekcji (SRM). Otrzymane dane porównano z wynikami analiz uzyskanymi dla dostępnych komercyjnie barwników. Uzyskane wyniki wykluczyły indyrubinę jako marker różnicujący rośliny barwierskie, ponieważ jest ona obecna w obu roślinach na niskim poziomie. Czynnikiem służącym do rozróżnienia użytego surowca barwierskiego może natomiast być stosunek zawartości izatyny do indygotyny. Analizując obie rośliny znacznie on się różni, dla Isatis tinctoria jest o rząd wielkości mniejszy w porównaniu z Indigofera tincotria. Dodatkowym kryterium mającym na celu rozpoznanie surowca może być obecność poszczególnych flawonoidów – apigeniny dla Urzetu barwierskiego oraz kwercetyny dla Indygowca barwierskiego. Dzięki przeprowadzonym badaniom możliwe było zidentyfikowanie surowca niebieskiego barwnika, którym barwiona była tkanina pochodząca z wykopalisk w Sudanie.