Fundacja na rzecz Nauki Polskiej po raz dwudziesty dziewiąty przyznała Nagrody Fundacji, które cieszą się opinią najważniejszego wyróżnienia naukowego w Polsce. Laureatami zostało czworo wybitnych uczonych – prof. Jacek Radwan, prof. Ewa Górecka, prof. Krzysztof M. Górski, prof. Romuald Schild.
Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej są przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata. Wysokość nagrody wynosi 200 tys. zł.
Profesor Jacek Radwan z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2020 w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za wykazanie roli ewolucyjnego mechanizmu optymalizacji zmienności genetycznej w kształtowaniu odporności na patogeny i tolerowaniu własnych antygenów.
Profesor Ewa Górecka z Uniwersytetu Warszawskiego otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2020 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za otrzymanie materiałów ciekłokrystalicznych o strukturze chiralnej zbudowanych z niechiralnych molekuł.
Profesor Krzysztof M. Górski z Uniwersytetu Warszawskiego i NASA Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology (Caltech) otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2020 w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za opracowanie i wdrożenie metodologii analizy map promieniowania reliktowego, kluczowych dla poznania wczesnych etapów ewolucji Wszechświata.
Profesor Romuald Schild z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2020 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za wskazanie klimatycznych i środowiskowych uwarunkowań procesów społeczno-kulturowych w epoce kamienia na obszarach Afryki Północnej i Niżu Europejskiego.
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest nagrodą indywidualną, przyznawaną przez Radę FNP w drodze konkursu w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych. Kandydatów do tego wyróżnienia zgłaszają wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez Zarząd i Radę Fundacji. Rada FNP pełni rolę Kapituły konkursu i dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów – głównie z zagranicy – oceniających dorobek kandydatów.
Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie z tegorocznymi zdobywcami Nagrody, liczy już 106 osób. Są wśród nich tak wybitne uczone i uczeni, jak m.in.: Timothy Snyder, Marcin Drąg, Andrzej Trautman, Jadwiga Staniszkis, Karol Modzelewski, Andrzej Paczkowski, Anna Wierzbicka, Ewa Wipszycka, Karol Myśliwiec, Tomasz Dietl, Andrzej Jajszczyk, Elżbieta Frąckowiak, Krzysztof Matyjaszewski, Jan Strelau, Jerzy Szacki, Andrzej Szczeklik, Piotr Sztompka, Andrzej Udalski.
Uroczystość wręczenia nagród odbędzie się w formule on line w dn. 2 grudnia br.
W obecnej kadencji w skład Rady wchodzą profesorowie:
- Tomasz Guzik (Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego) – przewodniczący Rady,
- Grażyna Jurkowlaniec (Instytut Historii Sztuki, Wydział Nauk o Kulturze i Sztuce, Uniwersytet Warszawski) – wiceprzewodnicząca Rady,
- Piotr Garstecki (Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie),
- Jan Kotwica (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie),
- Tomasz Łuczak (Wydział Matematyki i Informatyki, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu),
- Aleksandra Łuszczyńska (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny),
- Maria Nowakowska (Wydział Chemii, Uniwersytet Jagielloński).
Źródło: www.fnp.org.pl
Prof. Ewa Górecka_fot.Magdalena Wiśniewska-Krasińska_Archiwum FNP
Ewa Górecka w 1985 r. ukończyła studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Na tym wydziale w 1993 roku uzyskała stopień doktora, a w 2000 doktora habilitowanego za prace związane z chiralnością molekularną. W 2010 roku otrzymała tytuł profesora nauk chemicznych.
Karierę zawodową związała z Uniwersytetem Warszawskim, na którym pracuje również obecnie. Współpracowała jednak z wieloma instytucjami zagranicznymi. Była tzw. profesorem wizytującym, m.in. w japońskim Tokyo Institute of Technology, koreańskim KAIST Research Institute, malezyjskim Penang University, francuskim Institute of Physics and Material Chemistry, szwedzkim Uniwersytecie Technologicznym Chalmers, oraz w Instytucie Fizyki Czeskiej Akademii Nauk. Od wielu lat aktywnie współpracuje także z Uniwersytetem w Mariborze i Uniwersytetem w Aberdeen.
Jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora wyjechała do Tokyo Institute of Technology w ramach stypendium UNESCO oraz w ramach Programu Fulbrighta do Liquid Crystal Institute w USA. W 2018 roku dzięki wyjazdowemu stypendium naukowemu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej prowadziła badania w Lawrence Berkeley National Laboratory w USA.
Była wielokrotnie nagradzana za osiągnięcia naukowe. W 1990 roku otrzymała nagrodę Japońskiego Towarzystwa Fizyki Stosowanej za odkrycie (razem z innymi badaczami) antyferroelektrycznych ciekłych kryształów. Badania materiałów ciekłokrystalicznych przyniosły jej też m.in. nagrodę im. Wiktora Kemuli za wybitne osiągnięcia w zakresie chemii strukturalnej, subsydium profesorskie w programie Mistrz – Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Nagrodę im. prof. Wojciecha Świętosławskiego oraz Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy. W 2010 r. zdobyła też grant w programie TEAM FNP.
Badaczka w swoim dorobku ma około 270 publikacji dotyczących m. in. materiałów ciekłokrystalicznych, chiralności, nanomateriałów, które były cytowane ok 6 tys. razy. Prowadziła 10 zakończonych już krajowych projektów badawczych i trzy międzynarodowe.
***
Prof. Ewa Górecka wniosła ogromny wkład w badania miękkiej materii. W ostatnich dekadach odgrywała czołową rolę w badaniach ciekłych kryształów, jako pionier i odkrywca nowych zjawisk. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej doceniła ją za otrzymanie materiałów ciekłokrystalicznych o strukturze chiralnej zbudowanych z niechiralnych molekuł.
Wykorzystywane szeroko we współczesnej technologii ciekłe kryształy stanowią fazę pośrednią między cieczą a kryształem – podstawowymi stanami skupienia materii. Z jednej więc strony posiadają charakterystyczną dla cieczy zdolność płynięcia, a z drugiej strony molekuły tworzą uporządkowane struktury, co jest charakterystyczne dla kryształów.
Prof. Ewa Górecka prowadziła badania optyczne i strukturalne nowych materiałów ciekłokrystalicznych. Z czasem w pracy naukowej skupiła się na badaniu nietypowych ciekłych kryształów, np. zbudowanych z nanocząstek metalu lub molekuł o silnie wygiętym kształcie rdzenia. Jej dokonania w tej dziedzinie otworzyły nowy obszar badań podstawowych, które mogą mieć zastosowanie technologiczne.
W ostatnich latach prof. Górecka badała inny intrygujący aspekt materiałów ciekłokrystalicznych, czyli w jaki sposób niechiralne, o wysokiej symetrii, molekuły tworzą chiralne, niskosymetryczne struktury przestrzenne.
W otaczającym nas świecie większość obiektów jest identyczna ze swoim odbiciem lustrzanym – jest achiralna. Chiralność to cecha obiektów, których lustrzane odbicia nie mogą być nałożone na siebie. Jest ona charakterystyczna zarówno dla makroświata, jak i mikroświata, ale przede wszystkim chiralna jest większość molekuł o znaczeniu biologicznym: aminokwasów, białek, cukrów. Cecha ta ma ogromne znaczenie np. przy projektowaniu leków, bo nierzadko cząsteczki będące lustrzanymi odbiciami, mimo identycznej budowy chemicznej, mają zupełnie inne właściwości.
W sposób naturalny chiralne molekuły tworzą chiralne struktury przestrzenne, czego przykładem są helisy białek czy DNA – zjawisko to nazywane jest transferem chiralności. Intrygujące jest to, że również molekuły achiralne mogą tworzyć chiralne struktury, spontanicznie łamiąc symetrię lustrzaną. Do niedawna jednak uważano, że struktury takie można otrzymać tylko w stanie krystalicznym, w którym molekuły silnie oddziałują. Dzięki pracom prof. Ewy Góreckiej wiemy, że również mniej zorganizowana materia, jaką są ciekłe kryształy, może tworzyć struktury chiralne zbudowane z molekuł achiralnych. Badania prof. Góreckiej wykazały, że strukturalna chiralność pojawia się w niektórych fazach ciekłokrystalicznych zbudowanych z achiralnych cząsteczek o wygiętym kształcie.
Na razie to pionierskie badania podstawowe, ale ich wyniki w przyszłości mogą być zastosowane do stworzenia materiałów ciekłokrystalicznych nowej generacji. Otwierają perspektywy zastosowań w zakresie nowatorskich materiałów optycznych oraz urządzeń przechowujących informacje. Odkrycia te wnoszą też wkład w dyskusję na temat początków biologicznej chiralności życia na Ziemi.
Źródło: www.fnp.org.pl